Nie znamy dokładnej daty wzniesienia kościoła. Różne źródła wskazują m.in. na rok 1559 lub 1579. Druga z dat wyryta jest na jednej ze zrębowych belek obok podpisów cieśli Tomasza i Andrzeja Hlop z Pisarzowic. Data może być jednak pamiątką przebudowy, nie zaś powstania kościoła. Interesujących materiałów dostarczyły badania przeprowadzone w czasie remontu kościoła, rozpoczętego w 1997 r. po wichurze, która uszkodziła obiekt. Odkryto wówczas pod warstwą farb malowidła ze scenami ze Starego i Nowego Testamentu, wraz z datą 1560. Sugeruje to, iż kościół mógł stać tutaj znacznie wcześniej. Z kolei w świetle badań dendrologicznych, przeprowadzonych w 2008 r., wysunięto dość rewolucyjne tezy o powstaniu kościoła już w drugiej połowie XV w. Budowla była kilkakrotnie przebudowywana i odnawiana m.in. w latach 1736, 1870, oraz po II wojnie, a także w czasach nam bliższych. Świątynia stanowi jeden z bardziej interesujących, drewnianych kościołów zarówno na Śląsku, jak i w kraju. Charakterystyczną cechą budowli jest jej strzelistość nadająca kościołowi gotyckie kształty. Do stylu tego nawiązuje także ośmioboczny słup drewniany, postawiony w środku nawy i przypominający tego rodzaju konstrukcje podtrzymujące sklepienie w gotyckich kościołach murowanych. Orientowana budowla ma konstrukcję zrębową. Nawa posiada plan zbliżony do kwadratu, zaś węższe od niej prezbiterium jest zamknięte trójbocznie. Do niego dobudowano murowaną zakrystię. Wieża, przylegająca do nawy, posiada konstrukcje słupową. Ponad izbicą wieży znajduje się ośmioboczny, cebulasty hełm pokryty gontem. Pokrywa on także stromo nachylony dach budowli, który nad nawą zwieńczony jest sygnaturką. Kościół otoczony jest sobotami. Wyposażenie świątyni ma charakter przeważnie barokowo-rokokowy. Późnobarokowy jest ołtarz główny, stanowiący przeróbkę dawnego tryptyku z XVI w. W ołtarzu centralną częścią jest figura Madonny z Dzieciątkiem. Zawieszone obok tablice, stanowiące niegdyś skrzydła tryptyku, posiadają na awersach rzeźby czterech świętych: Katarzyny, Małgorzaty, Barbary i Doroty. Na rewersach tablic znajdują się malowidła świętych: Mikołaja, Edwarda, Wawrzyńca i Sebastiana. Będąc wewnątrz kościoła nie można przegapić wyrwy w ścianie powstałej w wyniku uderzenia pocisku artyleryjskiego, który wpadł do wnętrza kościoła podczas wojny w 1945 r, ale nie wybuchł. Dla upamiętnienia tego wydarzenia wyrwę, zasłonięto szybą z symbolem Opatrzności Bożej. Pod sobotami (czyli okalającymi kościół zadaszeniami dla wiernych przybywających z daleka na niedzielna mszę już w sobotę wieczór) znajduje się kamienna, średniowieczna kropielnica. Pośród innych elementów wyposażenia warto zwrócić uwagę na drewniana chrzcielnicę z XVIII w. oraz XVII-wieczną ambonę. W ogrodzenie świątyni wmurowano krzyż pokutny. Jest on wykuty z kamienia polnego, a część źródeł datuje go na XIII wiek.

O ile o wsi Paniowy wiadomo już z przekazów XIII-wiecznych, to pierwsze wzmianki o tutejszym kościele pochodzą z 1325 roku. Obiekt ten zniszczony został w 1473, podczas najazdu księcia rybnickiego Wacława na tutejsze dobra księcia Przemka cieszyńskiego. Po tym wydarzeniu przestała istnieć także paniowska parafia. Kościół odbudowano dopiero na początku XVI w. W drugiej połowie tego stulecia i pierwszej XVII w., świątynia znajdowała się w rękach protestantów. W 1680 r. Paniowy, które wcześniej należały do diecezji krakowskiej, przeszły pod jurysdykcję diecezji wrocławskiej. Budynek kościelny ze względu na zły stan rozebrano w połowie XVIII w., rozpoczynając w 1757 r. budowę nowego kościoła, którego fundatorką była Katarzyna Rozyna Bujakowska. I ta właśnie budowla dotrwała do naszych czasów. Świątynia, o konstrukcji zrębowej, z dwuspadowym dachem, nakryta jest obecnie gontem, który w 2000 r. z inicjatywy ks. proboszcza Bronisława Byrtka zastąpił pokrycie blaszane. Wieża o konstrukcji słupowej posiada barokowy, cebulasty hełm i latarnię. Na wieży zawieszony jest dzwon z początku XVI w., pochodzący z poprzedniego kościoła. Nad prostokątną nawą góruje duża, barokowa sygnaturka zwieńczona baniastym hełmem i latarnią. Do nawy oraz wieży przylegają dwie kruchty. Prezbiterium zamknięte jest trójbocznie i przylega do niego kaplica, posiadająca kolejny barokowy hełm. Kościół otoczony jest sobotami. W latach 1830-35 świątynia została podmurowana. W skład wyposażenia kościoła wchodzi m.in.: ołtarz główny z pocz. XVII w. z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem (a także obrazem św. Augustyna w zwieńczeniu i rzeźbami świętych Piotra i Pawła); ołtarze boczne: jeden z przełomu XVII i XVIII w., z obrazem św. Rodziny i św. Jana Nepomucena oraz drugi (z końca XVI w.) z obrazem Matki Bożej Częstochowskiej i obrazem św. Franciszka. W kaplicy zaś umieszczono ołtarz z obrazem Trójcy Świętej. Barokowa jest znajdująca się w kościele ambona; kamienna chrzcielnica pochodzi natomiast najprawdopodobniej z XVI w. Na przykościelnym cmentarzu znajduje się pomnik poświęcony mieszkańcom wsi – powstańcom śląskim oraz zamordowanym w niemieckich obozach koncentracyjnych w latach II wojny światowej.

Pierwsi ludzie pojawili się na terenie Kotliny Żywieckiej już w czasach prehistorycznych. Trwałe osadnictwo to czasy średniowiecza, kiedy ta część Beskidów należała do piastowskich książąt - wpierw cieszyńskich, a później oświęcimskich. Niestety, nie zachował się akt lokacyjny Żywca. Dlatego istnieje wiele domysłów, związanych szczególnie z datą powstania miasta. Pierwotnie osada o nazwie Żywiec leżała 2 km na północ od zbiegu Soły i Koszarawy, a jej początki datuje się na drugą połowę XIII wieku. Być może już wówczas otrzymała prawa miejskie z rąk księcia cieszyńskiego Mieszka. Źródła historyczne wspominają o miasteczku na początku XIV wieku. Był to tzw. Stary Żywiec, z biegiem wieków przekształcony w wioskę, która została zalana wodami Jeziora Żywieckiego w latach 60. ubiegłego stulecia. Na nowe miejsce, przy ujściu Koszarawy do Soły, żywieccy mieszczanie przenieśli się w pierwszych dziesięcioleciach XV wieku. Miasto ukształtowano według średniowiecznych prawideł: w centrum znalazł się kwadratowy rynek, z którego rogów wychodzą ulice tworzące regularną szachownicę. Miejsce na farę wygospodarowano na południe od rynku. Nieopodal, na wschód od miasta, wyrósł też zamek właścicieli całej Żywiecczyzny - Komorowskich. Do połowy XIX wieku wokół żywieckiego Rynku dominowała zabudowa drewniana. Została ona - kamienice i ratusz - strawiona przez katastrofalny pożar w 1857 roku. Śródmieście odbudowano już murowane. Dla ochrony przed pożarem, na środku Rynku ustawiono figurę św. Floriana. W 1868 roku na wschodniej pierzei wybudowano efektowny urząd miasta w stylu nawiązującym do budownictwa synagogalnego. Na płycie Rynku warto też odszukać tablicę poświęconą mieszkańcom żywiecczyzny, którzy zdecydowali się wstąpić do Legionów Piłsudskiego. Niedaleko Rynku odnajdziemy najpiękniejszy zabytek Żywca – konkatedrę Narodzenia Najświętszej Marii Panny, z piękną wieżą ozdobioną renesansową loggią. Przy kościele stoi kamienna dzwonnica z lat 20. XVIII wieku, przed którą postawiono pomnik Jana Pawła II. Przy ul. Kościuszki warto zobaczyć prawdopodobnie najstarszą żywiecką kamienicę, tzw. Siejbę, która powstała z połączenia trzech domów z XVIII wieku.

Stary Żywiec, czyli miejsce, w którym na początku XIV wieku znajdowała się najstarsza osada na tym terenie, leży obecnie… na dnie Jeziora Żywieckiego. Miasto w obecnej lokalizacji, u zbiegu Koszarawy i Soły, powstało tuż przed połową XV stulecia. Wkrótce potem, w pobliżu Rynku, wzniesiono kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Fara została wymurowana z kamienia i cegły, prawdopodobnie w drugiej połowie XV wieku, kiedy właścicielami dóbr żywieckich byli Komorowscy. W latach 1515-42 gotycką budowlę po raz pierwszy przebudowano, powiększając nawę i prezbiterium. W 1547 roku biskup krakowski, Erazm Ciołek, konsekrował świątynię, która otrzymała wezwanie Narodzenia Najświętszej Marii Panny i św. Wawrzyńca. Kolejni Komorowscy również podjęli dzieło upiększania kościoła, budując w latach 80. XVI wieku wieżę z renesansową loggią, a na przełomie XVI i XVII stulecia dostawiając do nawy kaplicę grobową. XVIII-wieczni właściciele Żywca - Wielopolscy - przekształcili wnętrze na modłę barokową. Późniejsze ingerencje ograniczały się przede wszystkim do likwidacji zniszczeń dokonanych np. przez pożary. Ostatnią znaczną modernizacją była budowa kaplicy grobowej Habsburgów żywieckich, która miała miejsce w latach 20. ubiegłego wieku. Konkatedra w Żywcu jest orientowana. Nawa i węższe, zamknięte trójbocznie prezbiterium, zachowały kształt gotycki. Wieża, na rzucie kwadratu, zwieńczona została renesansową, arkadową galerią - dziełem weneckiego architekta, Jana Ricciego. Jemu zawdzięczamy również piękne, stylowe portale. Po bokach nawy dobudowano renesansową kaplicę Wniebowzięcia Matki Bożej (kaplica grobowa Komorowskich, ukończona w 1610 roku) oraz neorenesansową kaplicę Matki Bożej Częstochowskiej (kaplica grobowa Habsburgów, wzniesiona w 1929 roku według planów Franciszka Mączyńskiego). Przy prezbiterium odnajdziemy XVII-wieczną kaplicę Ogrojca. Jednonawowe wnętrze posiada wystrój barokowy, pochodzący z XVII i XVIII wieku. W lewym ołtarzu bocznym umieszczono płaskorzeźbiony tryptyk gotycki, z około 1500 roku, przedstawiający scenę Zaśnięcia Matki Bożej. W sąsiedztwie świątyni stoi kamienna dzwonnica z 1723 roku.

Przy finansowym wsparciu króla pruskiego w latach 1840-44 wzniesiono pierwszy ewangelicki kościół w Chorzowie, nadając mu imię Elżbiety, królowej pruskiej. Postawiony został on na terenie cmentarza, na wzór kościołów alpejskich. Świątynia ma dwie wieże i charakterystyczną fasadę wg projektu Augusta Sollera. Wybudowana w 1877 roku plebania ostatecznie przesądziła o odrębności tutejszej parafii. Wkrótce też powstały ewangelickie szkoły oraz sierociniec, którego budowa podjęta została z okazji 400. rocznicy urodzin Marcina Lutra. Liczba parafian przez drugą połowę XIX w. stale wzrastała, co sprawiło, że za czasów ks. Martina Zawady podjęto budowę nowego kościoła. Kamień węgielny położono 21 marca 1897 r., zaś konsekracja obiektu nastąpiła w rocznicę urodzin Lutra - 10 listopada 1898 r. Budowla wzniesiona została w stylu neogotyckim. Projekt wykonał Ludwig Bottger. W nawie ołtarzowej znajdują się trzy witraże przedstawiające Boże Narodzenie, Zmartwychwstanie oraz Zesłanie Ducha Świętego. Wykonała je firma „Müller” z Quedlinburga, a ufundowane zostały przez hutę „Królewską”, kopalnie oraz jednego z bytomskich kupców. Kamienna chrzcielnica jest dziełem berlińskiej firmy „Jurst”, zegar wieżowy zaś wykonano w firmie „Weule” z Bockenau am Harz. Instrument organowy zbudowany został w roku 1898 r. przez świdnicką firmę „Schlag i Synowie”. Budowę całego obiektu, której koszt wyniósł wówczas ok. 210 tys. marek, oprócz parafian sfinansowały subwencje rządu pruskiego, miejscowej huty i kopalń, związków górniczych i hutniczych, a także pożyczka gminna. Obecnie kościół im. Marcina Lutra, oprócz swej funkcji religijnej dla społeczności ewangelickiej, jest też centrum życia muzycznego, za sprawą koncertów wykonywanych m.in. przez miejscowy chór „Cantate”.

Sosnowiec narodził się dzięki kolei i bogactwom naturalnym. Miejscowości wchodzące w skład dzisiejszego Sosnowca wielki bodziec do rozwoju otrzymały po wybudowaniu Kolei Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej, a szczególnie jej odnogi, łączącej Ząbkowice z Katowicami. W 1859 roku oddano do użytku stację kolejową w Sosnowicach (tak przez długi czas nazywało się późniejsze miasto). Dlatego kolejarze jako pierwsi podjęli temat budowy kościoła katolickiego. Świątynia stanęła już w 1862 roku, niedaleko dworca kolejowego. Otrzymała wezwanie Najświętszego Serca Jezusowego, chociaż często mówi się o niej Kościół Kolejowy. Budowla jest nieduża, jednonawowa. Wieżę nad kruchtą wieńczy galeryjka, nad którą wyrasta hełm porównywany do chińskiej pagody. Wnętrze kościoła jest oświetlane przez ostrołukowe okna. Warto zwrócić uwagę na ładne witraże. Przedstawiają one świętych: Stanisława, Kazimierza, Barbarę i Teresę. Ciekawe są także witraże w prezbiterium: pośrodku okrągły, z Matką Bożą Częstochowską; po bokach - św. Andrzej Bobola i św. Józefat (obydwaj męczennicy - ponieśli śmierć z ręki prawosławnych, na wschodzie Rzeczypospolitej). W ołtarzu głównym postawiono figurę Serca Jezusowego, dzieło olkuskiego rzeźbiarza, Pawła Turbasa. Interesujące obiekty odnajdziemy w przykościelnym parku. Najdłuższą historię ma kamienna grota, w której umieszczono żelazną figurę Matki Bożej z Lourdes. W tym miejscu, przed wybudowaniem kościoła, msze święte odprawiali ojcowie paulini z Leśniowa. Godna uwagi jest ponadto Droga Krzyżowa, umieszczona w specjalnym budynku nieopodal świątyni. To cenne malowidła pędzla samego Włodzimierza Tetmajera.

Tutejsza parafia utworzona została niewątpliwie w XIII w., jednak dokładna data budowy kościoła nie jest pewna. Jan Długosz podawał, iż został on ufundowany w 1203 r. przez biskupa krakowskiego, Fulkę, zwanego też Pełką; jednak część badaczy, nie zgadzając się z wielkim kronikarzem, przesuwa datę budowy na lata 20-te XIII w., a nawet na drugą jego połowę. Kościół reprezentuje w swej architekturze przejściową formę między stylem romańskim a gotykiem - generalnie można go uznać za wczesnogotycki. Na bryłę kościoła składa się kamienna nawa łącząca się z ceglanym prezbiterium oraz kamienna wieża i przedsionek. Prezbiterium, będące najstarszą częścią świątyni, posiada prostokątne zamknięcie, które wieńczy trójkątny szczyt z okrągłym okienkiem. Trzy okna ściany wschodniej zamyka łagodny, ostry łuk. Wieża o grubych murach, na której zawieszone są dzwony, zwieńczona jest obecnie barokowym hełmem z podwójną glorietą. Dwuprzęsłowe wnętrze prezbiterium wieńczy sklepienie krzyżowo-żebrowe. Nawę przykrywa drewniany, otynkowany strop, ozdobiony polichromią. Przedstawia ona ukoronowanie Najświętszej Marii Panny oraz czterech ewangelistów. Empora wsparta jest na czterech drewnianych słupach oraz dwóch przyściennych kolumnach z kamienia. We wnętrzu znajduje się wyposażenie przeważnie barokowe i rokokowe, na które składa się pięć ołtarzy, a także stalle, ambona oraz kamienna chrzcielnica. W nawie znajduje się nagrobek żyjącego w XVIII w. biskupa krakowskiego Kajetana Ignacego Sołtyka. Ciekawostką jest, że na strychu kościoła znajduje się największa w Polsce kolonia nietoperza, nocka orzęsionego.